روستای شانه تراش پر شده بود از شادی، از صدای اهالی روستا که درباره اتفاقات جدید صحبت می کردند، درب اتاق های بسته ی موزه مردم شناسی باز شده بود و بومیان مشغول کار شده بودند و مشاغلی مثل پارچه بافی سنتی، ساخت عناصر چوبی قدیمی و نقاشی توسط بومیان احیا شد و در فضای روستا انرژی جدیدی از زندگی به جریان افتاد. اینها حاصل پروژه ای با حمایت وزارت کار، تعاون و رفا اجتماعی و برنامه عمران سازمان ملل در روستای شانه تراش به عنوان طرح پایلوت پروژه اشتغال زایی توسعه منطقه ای نوآورانه ( IRED ) برای غرب استان مازندران است که با هدف توسعه پایدار بر مبنای گردشگری ارگانیک  از اواخر سال ۲۰۲۰ آغاز شد. سیستم اشتغال زایی توسعه منطقه ای نوآورانه IRED سیستمی است برای انتقال سریع دانش ، مهارت ها و استفاده از فناوری های بهینه در مناطق خاص جغرافیایی، استقرار IRED ، مجموعه ای است پیچیده از روابط اقتصادی- اجتماعی و نهادهایی که در راستای آن در منطقه ایجاد می شود تا یادگیری جمعی را در توسعه فناوری تشویق کند که در نهایت منجر به اشتغال پایدار و توسعه منطقه ای می شود. IRED از طریق توانمندسازی جوامع محلی و ابتکارات نوآورانه توسعه ای ، رشد منطقه ای را امکان پذیر می سازد. در این راستا این روستا به عنوان یکی از نمونه های اولیه در نظر گرفته شد که بتواند با الگو سازی در منطقه زندگی اهالی و در عین حال با الویت حفظ محیط زیست اثرگذار باشد. بر اساس این طرح بخشی از بافت بومی روستا با مشارکت و همدلی اهالی روستا با هدف ایجاد روستای گردشگری بازسازی و احیا شد.

آغاز به کار بانوان صنعتگر روستای شانه تراش در کارگاه موزه مردم شناسی روستای شانه تراش

منطقه غرب مازندران یکی از خاص ترین نقاط گردشگری کشور ایران است، که سالیانه میزبان میلیون ها مسافر داخلی و خارجی می باشد، هفتاد درصد درآمد منطقه ای حاصل ارائه خدمات به مسافران است اما عدم وجود زیر ساخت های مناسب نظیر هتل ها و اقامتگاه های استاندارد و یا مراکز خدماتی مطلوب نظیر رستوران ها و مراکز تفریحی در بخش ارائه خدمات و از طرفی علیرقم وجود مزیت های فراوان به واسطه مناظر چشمگیر و جاذبه های کم نظیر تا کنون این مزیت های منطقه بصورت منحصر به فرد در نیامده است و باعث شده اغلب فعالیت های گردشگری در منطقه شامل مسافرپذیری باشد. این مسئله باعث گردیده تا زمین های مستعد کشاورزی منطقه تبدیل به ویلاهای مسکونی جهت اجاره به مسافران گردد که به تدریج موجبات تخریب شدید منابع خاک، جنگل و آب منطقه گردیده است. از سویی کشاورزی نیز از دیگر منابع درآمدی منطقه است که در حدود سی درصد کل درآمد منطقه را به خود اختصاص داده است. اما این بخش نیز به دلیل عدم وجود مدیریت صحیح دارای شرایط مطلوبی نمی باشد. در حال حاظر عمده محصولات کشاورزی منطقه شامل تولید مرکبات و تولید گیاهان زینتی و دارویی می باشد اما وجود واسطه ها و عدم وجود سندیکاها و تعاونی های متشکل باعث گردیده عمده انتفاع از تولید به جیب واسطه ها سر ریز شود و کشاورزان منطقه حداقل سود را کسب نمایند. از طرفی گرانی مولفه های تولید، بالا رفتن قیمت زمین های منطقه به دلیل افزایش تقاضای ساخت ویلاهای مسکونی، باعث گردیده تا روستاییان به تدریج از چرخه تولید خارج شده و با فروش زمین های خود روستاها را ترک نمایند. به نوعی در حال حاضر هویت منطقه غرب مازندران و محیط زیست آن به شدت در حال تخریب می باشد.

بازدید مدیران UNDP  و اداره میراث فرهنگی شهرستان تنکابن از مرکز آموزش گردشگری ارگانیک غرب مازندران

بر این اساس با مداخله برنامه اشتغال زایی توسعه منطقه ای نوآورانه تیمی شامل افراد متخصص در حوزه گردشگری و توسعه پایدار از اواخر سال ۲۰۲۰ به بررسی و پژوهش میدانی در زمینه مشکلات منطقه پرداختند که ماحصل این بررسی ها به ارائه الگویی نوآورانه و منطقه محور به نام گردشگری ارگانیک گردید. گردشگری ارگانیک حاصل تلفیق گردشگری پایدار و کشاورزی پایدار می باشد. در این مدل با تشکیل زنجیره های ارزش با محوریت گردشگری، کشاورزی و ایجاد ارزش افزوده در محصولات تولیدی هر دو بخش، زمینه افزایش درآمد منطقه ای مهیا
می گردد.  بطور مثال روستاهای مناطق کوهستانی غرب مازندران علاوه بر دارا بودن مناظر بی نظیر و هویت تاریخی دارای پتانسیل های زیادی در بخش تولید صنایع دستی، تولید گیاهان دارویی، ایجاد مراکز اقامتی بوم گردی و ایجاد مراکز تفرجی و طبیعت گردی می باشند، اما عدم وجود زیر ساخت های مناسب جهت ارائه آموزش های لازم به روستاییان در حوزه نوآوری و خلاقیت در تولید محصول، بازاریابی و برندیگ و از طرفی عدم وجود منابع مالی باعث گردیده تا این پتانسیل های بالقوه شکوفا نگردد و به تدریج زمینه فروش زمین های کشاورزی و کوچ روستاییان فرآهم گردد. بر این اساس ورود در دو حوزه آموزش، الگوسازی و توانمند سازی جامعه محلی از الویت های این برنامه در منطقه بوده است، در این راستا شبکه سازی جامعه محلی و ایجاد و تجهیز یک پایگاه آموزشی جهت برگزاری دوره های آموزشی توانمند سازی  جهت جامعه روستایی از الویت های این برنامه بوده است که به شکل مستمر طی دوره پیاده سازی برگزار و در حال ادامه می باشد.

روستای شانه تراش پس از الگوسازی

روستای شانه تراش یکی از زیباترین روستاهای منطقه غرب مازندران در ارتفاعات منطقه دو هزار شهرستان تنکابن است. این روستا از جمله روستاهای منطقه است که بخش زیادی از هویت تاریخی و بومی خود را حفظ نموده است. با مداخله برنامه اشتغال زایی توسعه منطقه ای نوآورانه ابتدا شبکه جامعه محلی با ایجاد تعاونی توسعه پایدار شانه تراش با ۴۸ عضو که شامل اکثریت افراد روستا بود شکل گرفت و
آموزش های لازم در حوزه های مختلف برای آنها برگزار گردید و زمینه های مشارکت آنان فرآهم گردید از طرفی بر اساس مطالعات معماری بازسازی و ترمیم بافت های غیر بومی با مشارکت جامعه محلی صورت پذیرفت.

مشارکت جامعه محلی در ترمیم بافت معماری روستای شانه تراش

علی، طراح و سرپرست تیم معماری با استقرار در محل و تجربه زندگی در روستا سعی بر شناخت و درک صحیح از محیط داشت و چند هفته ای در شانه تراش اقامت کرد تا بتواند طراحی درستی مبتنی بر نیازهای روستا ارائه دهد و در ساخت و اجرای معماری روستا بومیان را همراهی کرد. روز اول تنها یک نفر با تیم همراه بود و پس از دو ماه از آغاز اجرای طرح بسیاری از  اهالی مشارکت کردند. لازم به ذکر است که از ساخت مبلمان روستایی تا بازسازی کوچه ها تمامی کارها توسط نیروهای بومی انجام شد. تنها رستورانی که در روستا وجود دارد به عنوان محلی استراتژیک برای توسعه ارتباطات با مسئولین و تصمیم گیرندگان و در عین حال فضایی برای همفکری و مشارکت بیشتر اهالی در نظر گرفته شد. پتانسیل های بومی برای توسعه کسب و کار شناخته شد و با کمک ایده هایی چه در مورد مشاغل خلاق و چه در مورد طراحی خلاق راه حل هایی برای تجاری سازی محصولات بومی ارائه شد که باعث رونق اقتصادی منطقه باشد. در حال حاضر بخشی از روستا به عنوان نمونه اولیه بازسازی شده و مابقی روستا در حال اجرای طرح ها برای توسعه گردشگری ارگانیک در منطقه می باشد.

هویت دهی به خانه های روستایی در روستای شانه تراش